Hoewel er verschillende meningen zijn over het al dan niet erkennen van overgewicht/obesitas als een ziekte, is er wel één gemeenschappelijk doel namelijk het vinden van oplossingen voor de aanzienlijke medische, psychologische en maatschappelijke uitdagingen die gepaard gaan met overgewicht/obesitas. De complexiteit van overgewicht/obesitas maakt het lastig om voedingsadvies te geven. In deze fiche krijgt u als huisarts meer inzicht in de oorzaken, eetstijlen en beïnvloedende omgevingsfactoren die bij patiënten kunnen voorkomen. Een diëtist is een expert in het verkennen van deze oorzaken, omgevingsfactoren en eetstijlen van de patiënt. Daarom is het belangrijk om samen te werken met een diëtist om een persoonlijk behandelplan op te stellen dat past bij de specifieke behoeften en gezondheidstoestand van de patiënt.

EOSS-stadia: Edmonton Obesity Score Staging

Het EOSS-stadia kan gebruikt worden om de gezondheidsrisico’s te beoordelen. Deze houdt rekening met de klinisch relevante comorbiditeiten en de functionele status van de patiënt. Hoe hoger de score, hoe ernstiger de gezondheidstoestand en hoe urgenter de behandeling is. Bij patiënten met overgewicht in stadium 0 of 1 ligt de nadruk op het bevorderen van de algehele gezondheid en het voorkomen van verdere gewichtstoename. Indien er sprake is van bijvoorbeeld een verhoogde nuchtere glycemie kan het noodzakelijk zijn toch te focussen op gewichtsverlies. Bij patiënten in stadia 2 tot 4 is gewichtsverlies gewenst. ⁽¹⁾

Om een duurzaam resultaat te verkrijgen dient de focus te liggen op het verbeteren van de gezondheid, de levenskwaliteit en het psychosociaal welbevinden. Dit kan bereikt worden door een gezond eetpatroon aan te leren waarbij men een neutrale houding heeft ten opzichte van eten en door omgevingsfactoren (zie mogelijke oorzaken van overgewicht en obesitas) aan te pakken die tot overgewicht of obesitas hebben geleid. Een gezonde levensstijl kan comorbiditeiten zoals een verstoorde glycemie, afwijkende bloedlipiden, atherosclerose, hypertensie, leversteatose en slaapapneu voorkomen, verbeteren of doen verdwijnen. ⁽¹⁾ 

Daarnaast is het belangrijk om aandacht te besteden aan het verbeteren van de lichaamssamenstelling (meer vetvrije massa en/of minder vetmassa). Afhankelijk van de patiënt wordt er gestreefd naar gewichtsstabilisatie of gewichtsverlies op lange termijn (zie EOSS-stadia). Overmatige nadruk op gewichtsverlies kan leiden tot de ontwikkeling van een eetstoornis of gewichtsschommelingen (jojo-effect).⁽¹⁰⁾

• Gewichtsstabilisatie:
  • bij patiënten met BMI tussen 25 en 30 (EOSS-stadia 0 of 1);
• Gewichtsverlies:
  • bij patiënten met BMI > 30;
  • bij patiënten met BMI > 25 en comorbiditeiten of complicaties, abdominale vetverdeling en/of andere risicofactoren (EOSS-stadia > 2);
  • via kleine en haalbare doelen;
  • gewichtsverlies van 0,5 tot 1 kg per week is aangewezen;
  • sneller gewichtsverlies kan leiden tot verlies van spiermassa en het ontwikkelen van eetstoornissen of gewichtsschommelingen (jojo-effect).

Bij overgewicht en obesitas is voorzichtigheid in de aanpak van essentieel belang vanwege de complexiteit van het ontstaan ervan. Bovendien heeft elke patiënt een uniek leef- en eetpatroon, wat het veranderen hiervan uitdagend maakt en veel inzet en doorzettingsvermogen van de patiënt vereist. Het wordt sterk aanbevolen dat elke patiënt met overgewicht of obesitas wordt begeleid door een diëtist. Een diëtist is namelijk de expert die samen met de patiënt kan beoordelen welke adviezen van belang zijn, waarbij rekening wordt gehouden met de huidige levensstijl (eetpatroon, gewoontes) van de patiënt. ⁽¹⁾

De complexiteit van overgewicht/obesitas maakt het lastig om voedingsadvies te geven. Als huisarts kan u altijd de algemene principes gezonde voeding (zie tabblad algemene gezonde voeding) toelichten aan de patiënt. Besteed hierbij vooral aandacht aan het bevorderen van de gezondheid en het verbeteren van de kwaliteit van de voeding. Het is essentieel om bewustere keuzes te maken binnen een gezond en gevarieerd voedingspatroon. Leg de focus niet op calorieën omdat dit het risico op verstoord eetgedrag en psychische problemen kan verhogen. ⁽¹⁾

• Aanleren van de eetcompetenties (4G’s): ⁽¹¹⁾
  • Eetexpert zet 4G’s centraal die staan voor verschillende attitudes en vaardigheden. Samen zorgen ze voor een evenwichtig eetgedrag. Deze competenties worden gecombineerd met het leren luisteren naar honger en verzadigingssignalen en evenwichtige maaltijden leren samenstellen.
    • Genieten: eten is natuurlijk en mag leuk en lekker zijn. Men mag genieten van wat en hoeveel er gegeten wordt.
    • Gevarieerd: openstaan voor nieuw voedsel mag niet afschrikken. Stimuleer het proeven van nieuwe voeding.
    • Genoeg: leren luisteren naar het lichaam om te weten of men voldaan is.
    • Geregeld: men dient op voorhand een haalbare planning op te maken van alle maaltijdmomenten, zo weet men vooraf wanneer er gegeten wordt. 
  • U kan hierover meer informatie vinden via: https://eetexpert.be/info/ontwikkeling-eetgedrag/eetcompetenties/
• Uitgebreide intake: ⁽¹¹⁾
  • de voedingsgewoonten van de patiënt worden uitvoerig onderzocht;
  • vanuit deze informatie worden er samen met de patiënt haalbare doelen opgesteld en een concreet plan om deze doelen te behalen.

Wat is de meerwaarde van een diëtist?

• Een diëtist geeft voedingsadvies op maat, met haalbare doelen afgestemd op de patiënt. De diëtist hanteert hierbij een persoonlijke en milde aanpak en heeft een luisterend oor. ^(12)(13) 
• De diëtist neemt de tijd om een uitgebreide anamnese af te leggen en haalt hier aandachtspunten en verkeerde inzichten uit. De aanpassingen gebeuren stapsgewijs in samenspraak met de patiënt. 
  • Een diëtist legt de patiënt uit wat de invloeden zijn van voeding op het lichaam, welke voedingsmiddelen er te veel of te weinig aanwezig zijn in het eetpatroon en hoe men gezonde en lekker alternatieven kan gebruiken.
  • Aanpassingen in de levensstijl kan stressvol zijn, een diëtist zorgt voor meer rust in het hoofd van de patiënt. ⁽¹⁾
• Een diëtist heeft een ruime productkennis, leert de patiënt hoe ze voedingsetiketten kunnen lezen en heeft ervaring met het uitwerken van gezonde recepten. ^(12)(13)
• Diëtisten hebben een ruime kennis van de werking en het dysfunctioneren van het menselijk lichaam, deze theorie vertalen ze naar het niveau van de patiënt. ^(12)(13)
• Een diëtist weet hoe men patiënten kan motiveren tot een gezondere levensstijl, ze hebben een coachende en ondersteunende rol. ^(12)(13)
• Studies van onder andere Bachar et al. (2018), Lammers & Kok (2012) en Marinic at al. (2017) tonen aan dat patiënten die gelijktijdig behandeld worden door een diëtist en worden opgevolgd door een huisarts, een hogere slaagkans hebben om hun doelen te bereiken.^(12)(13)(14)

Verwijs de patiënt door indien: ⁽¹³⁾

• er sprake is van overgewicht/obesitas: Elke persoon met overgewicht of obesitas heeft baat aan begeleiding door een diëtist om eventuele gezondheidscomplicaties te voorkomen, maar ook om een neutrale houding t.o.v. voeding te bekomen en begeleid te worden naar een gezonde levensstijl. 
• er belangrijke risicofactoren aanwezig zijn zoals hypertensie, dyslipidemie, atherosclerose, leversteatose, gestoorde glycemie, slaapapneu of aanwezigheid van een eetstoornis zoals eetbuistoornis; 
• de patiënt weinig kennis heeft omtrent gezonde voeding; 
• u merkt dat de patiënt beperkte vaardigheden heeft om gezonde en evenwichtige maaltijden samen te stellen; 
• u merkt dat uw patiënt nood heeft aan begeleiding:   
  • samen met de patiënt worden er haalbare doelstellingen opgesteld; 
  • via follow-up afspraken kan de voortgang geëvalueerd worden, eventuele obstakels kunnen besproken worden en indien nodig kan het voedingsplan aangepast worden. 
• er sprake is van een dieetgeschiedenis. Mensen die een verstoorde relatie met voeding hebben als gevolg van herhaaldelijk diëten, lopen een verhoogd risico op eetstoornissen, gewichtsschommelingen en het falen van behandelingen. Het is belangrijk dat zij op een juiste manier worden begeleid door een diëtist. 

Geef volgende gegevens in de verwijsbrief: ⁽¹⁾

• lengte en gewicht;
• bloeddruk;
• bloedsuikerwaarden indien er sprake is van (pre)diabetes:
  • nuchtere glycemie;
  • HbA1c;
• het lipidenprofiel indien er sprake is van dyslipidemie:
  • totaal cholesterol;
  • LDL-cholesterol;
  • HDL-cholesterol;
  • triglyceriden;
• overzicht medicatie;
• aanwezigheid van andere ziektebeelden zoals dyslipidemie, hypertensie, diabetes of
• leversteatose.

Tips hoe u de patiënt kan motiveren om de stap naar een diëtist te zetten: ⁽¹²⁾

• besteed aandacht aan de te winnen gezondheidsvoordelen.
• leg het verband uit tussen de gezondheidsrisico’s en het te veranderen gedrag.
• bespreek de meerwaarde van een diëtist, maak duidelijk dat u hier zelf ook van overtuigd bent.
• verken de oorzaken van weerstand tegen verandering van de patiënt. Vaak heeft dit te maken met het onbekende.
• weerleg de vooroordelen omtrent het beroep van een diëtist, we zijn niet streng en hebben geen belerende vinger. Benadruk juist de coachende en ondersteunende rol van een diëtist.
• indien uw patiënt niet bereid is om een diëtist te raadplegen. Respecteer dan deze keuze, vraag of je er later op terug mag komen. Op deze manier vergroot je de kans dat de patiënt later toch de stap naar een diëtist wilt zetten.

Wij helpen de patiënt graag verder, hieronder kan u onze gegevens vinden:

• An De Busser, Dorien Maes, Janne Poisquet, Mieke Leurs
• Mail: info@di-eet.be
• Telefoon:
  • An: 0495 25 19 78
  • Dorien: 0494 58 89 84
  • Janne: 0471 46 94 15
  • Mieke: 03 309 07 70
• Via het tabblad “MAAK EEN AFSPRAAK” kan u direct online een afspraak inplannen.
• Onze specialisaties:
  • diabeteseducator
  • eetstoornissen
  • prikkelbare darmsyndroom
  • voedselallergie of -intoleranties

1 BASO – Belgian Associaton for the study of obesity. (2020). Consensus BASO 2020: Een praktische gids voor de evaluatie en behandeling van overgewicht en obesitas. BASO [Website]. Geraadpleegd op 12 april 202 via https://belgium.easo.org/publications/    

2 Albuquerque, D., Nóbrega, C., Manco, L., & Padez, C. (2017). The contribution of genetics and environment to obesity. British Medical Bulletin, 123(1), 159–173. doi:10.1093/bmb/ldx022  

3 Eetexpert. (s.a.). Obesitas en Eetstoornissen. Eetexpert.be [Website]. Geraadpleegd op 19 mei 2023 via https://eetexpert.be/toolbox2/feiten-en-fabels/obesitas-en-eetstoornissen/#!  

4 Vlaams Instituut Vlaams Leven vzw. (2023). Waarom is bewegen gezond en lang stilzitten niet? gezondleven.be [website]. Geraadpleegd op 24 april 2023 via https://www.gezondleven.be/themas/beweging-sedentair-gedrag/bewegingsdriehoek/waarom-is-bewegen-gezond   

5 Babaei, P., & Hosseini, R. (2022). Exercise training modulates adipokine dysregulations in metabolic syndrome. Sports medicine and health science, 4(1), 18–28. doi: doi.org/10.1016/j.smhs.2022.01.001   

6 Herbert, C., Meixner, F., Wiebking, C., & Gilg, V. (2020). Regular Physical Activity, Short-Term Exercise, Mental Health, and Well-Being Among University Students: The Results of an Online and a Laboratory Study. Frontiers in Psychology, 11. doi:10.3389/fpsyg.2020.00509  

7 Firth, J., Solmi, M., Wootton, R. E., Vancampfort, D., Schuch, F. B., Hoare, E. et al. (2020). A meta‐review of “lifestyle psychiatry”: the role of exercise, smoking, diet and sleep in the prevention and treatment of mental disorders. World Psychiatry, 19(3), 360–380. doi:10.1002/wps.20773  

8 Makarem, N., Shechter, A., Carnethon, M. R., Mullington, J., Hall, M. H., & Abdalla, M. (2019). Sleep Duration and Blood Pressure: Recent Advances and Future Directions. Current Hypertension Reports, 21(5). doi:10.1007/s11906-019-0938-7  

9 Chu B, Marwaha K, Sanvictores T, et al. (2022). Physiology, stress Reaction. ncbi.nlm.nih.gov [Website]. Geraadpleegd op 30 april 2023 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK541120/   

10 Jeannin, R. (n.d.). Visie rond gewicht. http://www.draaiboeken.eetexpert.be/basisdraaiboek/visie-rond-gewicht#behandeling

11 Eetexpert. (s.a.). Eetcompetentie. Eetexpert.be [Website]. Geraadpleegd op 19 mei 2023 via https://eetexpert.be/info/ontwikkeling-eetgedrag/eetcompetenties/  

12 Cools, D., Dams, L., De Busser, A., Gers, A. & Huysmans, V. (2018). Communicatie over voeding en gezondheid: hoe kunnen huisarts en diëtist beter samenwerken? Huisartsnu, jaargang(3), 108-111. https://www.huisartsnu.be/2018/nr3/eerste-lijn/communicatie-over-voeding-en-gezondheid-hoe-kunnen-huisarts-en-dietist-beter   

13 Bachar, A., Livshits, G., Birk, R. (2018). Predictors of weight reduction and maintenance in a large cohort of overweight and obese adults in a community setting. Nutrition&Dietetics: Journal of Dietitians Australia. doi: 10.1007/s00394-018-1798-7    

14 Lammers, M., & Kok, L. (2012). Kosten-batenanalyse diëtetiek. (SEO-rapport; Nr. 2012-76A).  
SEO. http://www.seo.nl/uploads/media/2012-76_Kosten-baten_analyse_dietetiek.pdf